Bến nước ở Tây nguyên

Bến nước là danh từ chung chỉ nơi cung cấp nước phục vụ nhu cầu sinh hoạt có tính tập thể, công cộng. Nó có thể là một bến sông, hồ, muội nước... ở đồng bằng. Hoặc những mạch nguồn phát lộ, nguồn suối ở các vùng cao.

Ở các buôn làng đồng bào người dân tộc thiểu số vùng cao, đặc biệt là ở vùng Tây nguyên, bến nước là khái niệm chỉ những nơi lấy nước từ những nguồn mạch phát lộ, chảy tự nhiên cho chất lượng nước tốt, cung cấp nước ăn cho cả buôn làng. Hình thức thường thấy nhất ở các bến nước ở Tây nguyên là các các vách đất có mạch nước chảy ra. Để lấy được nước ăn người ta dùng các ống tre, nứa đã chọc thông mắt làm ống để hứng nước từ mạch phát lộ và đưa dòng nước chảy tự nhiên ra xa phía ngoài để người dùng có thể hứng được.

Bến nước rất dễ phát hiện từ xa do xung quang bến nước luôn có hệ thống cây rừng cổ thụ xanh tốt xum xuê để giữ nước. Đám rừng bến nước cũng được xem như rừng thiêng của buôn làng. Người ta phạt rất nặng những ai dám chặt cây hoặc làm ô nhiễm nguồn nước ở bến nước.

Bến nước là một nét văn hóa rất đặc trưng của các buôn làng người dân tộc thiểu số vùng cao Tây nguyên. Đối với họ, nguồn nước ăn luôn là yếu tố quan trọng nhất. Mỗi khi muốn di chuyển buôn làng về một nơi ở mới, người ta sẽ phái người đi tìm đất; ngoài yếu tố đất đai màu mỡ và có thể sản xuất được thì điều kiện tiên quyết là phải có nguồn nước mạch dồi dào quanh năm có thể xây dựng bến nước cho buôn làng. Người ta cũng coi đây là nguồn nước sạch nhất. Vì vậy, trong ăn uống họ chỉ sử dụng nước lấy từ bến nước và khi uống người ta tin tưởng đến nỗi không cần đun sôi.

Hiện tại, dù đã hòa nhập với cuộc sống văn minh, các buôn làng đều có giếng nước đào hoặc giếng khoan, nhưng phần lớn người dân vẫn không bỏ được tập quán sử dụng nước ăn từ nguồn bến nước và việc đi lấy nước, tắm giặt, sinh hoạt nơi bến nước vẫn là một bản sắc dân tộc đặc sắc được gìn giữ với hình ảnh đẹp của những cô sơn nữ thong thả hứng nước từ các ống tre chứa đầy vào các quả bầu khô dùng để chứa nước, bỏ vào gùi. Hay cảnh nhộn nhịp tắm giặt, lấy nước của già trẻ, gái trai trong buôn vào mỗi buổi chiều hôm, sau một ngày lao động vất vả.

Theo tập quán, hàng năm các buôn làng đều tổ chức Lễ cúng Bến nước để cầu mưa thuận gió hòa và tạ ơn thần nước. Lễ cúng được tổ chức hàng năm, vào sau khi thu hoạch vụ mùa vào cùng dịp tổ chức Lễ mừng lúa mới. Già làng hoặc chủ bến nước là người chủ trì lễ cúng với mâm đồ cúng là thịt heo, gà và quan trọng nhất là một chậu tiết pha loãng. Bến nước hôm đó được trang hoàng với cổng chào bằng lá cây, cỏ lá dài, có dựng trụ dạng như cây nêu của người Kinh. Sau khi hòan thành lễ cúng và lấy đầy nước, đoàn người sẽ đến từng nhà, hát cầu cúng và rưới tiết vào chân cầu thang để cầu may cho nhà chủ...

Ở trong vườn Trohbư của người Ban mê cũng có vết tích cũ của một bến nước đồng bào nhưng nó lại bị cạn nước vào mùa khô thế mới đau. Mà cũng phải thôi, xung quanh hết sạch rừng rồi còn đâu. Bí quá, người Ban mê phải cho khoan giếng làm lại bến nước mới nhưng cũng chỉ có trong mùa mưa. Bến nước Buôn Niêng thì bị phá rồi, còn bến nước Trohbư bao giờ mới trở lại như xưa nhỉ? http://vn.myblog.yahoo.com/dak-lak/article?mid=229.

(Bài viết phát triển trên bài đã tham gia cho Vi Wiki)